30 Ιουλίου, 2020

Ανορεξία στην Τρίτη Ηλικία

Τα ηλικιωμένα άτομα συχνά καταναλώνουν μικρότερη ποσότητα τροφής σε σχέση με αυτή που πραγματικά χρειάζονται για να καλύψουν τις ενεργειακές και θρεπτικές τους ανάγκες. Εάν ανήκεις σε αυτό το ηλικιακό στάδιο ή απλά ένα από τα αγαπημένα σου πρόσωπα είναι ηλικιωμένο θα έχεις δει ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι που δικαιολογούν τη μειωμένη ενεργειακή πρόσληψη. Ένας από αυτούς είναι αναμφίβολα η ανορεξία.  Τι σημαίνει όμως ότι ένας ηλικιωμένος έχει ανορεξία; Πού οφείλεται η εμφάνισή της και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;

Πώς ορίζεται η Ανορεξία στην Τρίτη Ηλικία;

Ο όρος «ανορεξία στην τρίτη ηλικία» περιγράφει τη μείωση της όρεξης και, κατά συνέπεια, της πρόσληψης τροφής σε ηλικιωμένους. Παρότι στις ηλικίες 55-65 ετών παρατηρείται συνήθως αύξηση στο σωματικό βάρος και λίπος, μετά τα 65 χρόνια συχνά αυτοί οι δείκτες μειώνονται ακόμη και σε υγιή άτομα.

Η μείωση του σωματικού βάρους και λίπους στους ηλικιωμένους οφείλεται περισσότερο σε ανεπαρκή ενεργειακή πρόσληψη παρά σε αυξημένη ενεργειακή δαπάνη.

Πώς διαγιγνώσκεται η Ανορεξία στην Τρίτη Ηλικία;

Η διάγνωση για αυτή τη μορφή ανορεξίας τίθεται όταν:

  • η μείωση της προσλαμβανόμενης τροφής είναι μεγαλύτερη ή ίση του 50% της συνηθισμένης μερίδας για 3 ή περισσότερες μέρες
  • ενώ η στοματική λειτουργία, που θα μπορούσε να επηρεάσει τη φυσιολογική διαδικασία πρόσληψης τροφής ή/ και τη μασητική ικανότητα, παραμένει φυσιολογική.

Πόσο κοινή είναι η Ανορεξία στην Τρίτη Ηλικία;

Από τα διαθέσιμα δεδομένα φαίνεται πως η ανορεξία της τρίτης ηλικίας αποτελεί ένα ιδιαίτερα συχνό πρόβλημα,  ειδικά ανάμεσα στα άτομα που έχουν απομακρυνθεί από τη θαλπωρή του σπιτιού τους.

Πιο συγκεκριμένα, από τα ηλικιωμένα άτομα που μένουν σε ιδρύματα, το 33% των γυναικών και το 27% των ανδρών φαίνεται να πάσχει από ανορεξία της τρίτης ηλικίας, με το συνολικό ποσοστό να αγγίζει το 30%.

Αντίθετα, στον πληθυσμό των ηλικιωμένων στην κοινότητα, τα αντίστοιχα ποσοστά ανέρχονται στο 3% και 11% για γυναίκες και άνδρες, ενώ το συνολικό ποσοστό φτάνει το 8%.

Ποιοι κίνδυνοι υγείας ελλοχεύουν; 

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με αυτό το είδος ανορεξίας, κυρίως λόγω της μείωσης του σωματικού λίπους, κάτω από τα επιθυμητά όρια. Πιο αναλυτικά, η απώλεια σωματικού λίπους σχετίζεται με:

  • Ανεπάρκεια μικροθρεπτικών συστατικών (βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων)
  • Σωματική αδυναμία
  • Αυξημένη συχνότητα νοσηλείας
  • Αυξημένους τραυματισμούς λόγω πτώσεων
  • Καθυστερημένη ανάρρωση από τραυματισμούς
  • Αυξημένο κίνδυνο για πρόωρο θάνατο

Πού οφείλεται η εμφάνιση της Ανορεξίας στην Τρίτη Ηλικία; 

Το ερώτημα αυτό παραμένει, ακόμα, αναπάντητο. Από τη μία πλευρά υπάρχουν οι κοινωνικοί/μη παθοφυσιολογικοί παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν στη μείωση της διατροφικής πρόσληψης. Από την άλλη, υπάρχουν υποβόσκουσες μεταβολικές αλλαγές που διαταράσσουν την ενεργειακή ρύθμιση  σε προχωρημένη ηλικία. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η πολύπλοκη αυτή σχέση, παρακάτω γίνεται αναφορά και στις δύο κατηγορίες παραγόντων.

1. Παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί

Αδυναμία διατήρησης της ενεργειακής ισορροπίας: Σύμφωνα με έρευνες, σε αντίθεση με τους νέους, ο μεταβολικός ρυθμός των ηλικιωμένων μεταβάλλεται από την εφαρμογή υπερθερμιδικής ή υποθερμιδικής δίαιτας. Παρόλο που και στις δυο ηλικιακές ομάδες παρατηρείται ανάλογη μεταβολή του σωματικού βάρους με την εφαρμογή δίαιτας, στους ηλικιωμένους η ικανότητα επαναφοράς στο βάρος πριν τη δίαιτα είναι μειωμένη. Συνεπώς, οι ηλικιωμένοι εμφανίζουν αδυναμία να διατηρήσουν συνεχή ενεργειακή ισορροπία και φθίνουσα ικανότητα για ακριβή ρύθμιση της πρόσληψης τροφής.  Ως αποτέλεσμα, μακροπρόθεσμα προκύπτουν αλλαγές στο βάρος, ιδιαίτερα όταν συνυπάρχουν κοινωνικοί, ψυχολογικοί και παθολογικοί παράγοντες.

Απώλεια ευαισθησίας γευστικών και οσφρητικών υποδοχέων: Με τα χρόνια, λαμβάνεται λιγότερη ευχαρίστηση από την κατανάλωση φαγητού ως απόρροια της μειωμένης ευαισθησίας στους γευστικούς και οσφρητικούς υποδοχείς. Πιο αναλυτικά, η ανίχνευση και αναγνώριση συγκεκριμένων γεύσεων δυσχεραίνει λόγω απώλειας της λειτουργικότητας των γευστικών καλύκων στη γλώσσα. Το ίδιο ισχύει και για συγκεκριμένες οσμές ως συνέπεια των αλλαγών που παρουσιάζονται στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα και το οσφρητικό επιθήλιο, πιθανώς και εξαιτίας υπερβολικής λήψης φαρμάκων. Οι παραπάνω αλλαγές οδηγούν σε μειωμένη μετάδοση μηνυμάτων από το γαστρεντερικό σύστημα που σχετίζονται με την επιλογή τροφίμων, την έναρξη, το μέγεθος και τη λήξη ενός γεύματος. Τα φαινόμενα αυτά αποτελούν την πρωταρχική αιτία πρόκλησης της ανορεξίας στην τρίτη ηλικία.

Μειωμένη πείνα και εντονότερος κορεσμός: Σύμφωνα με μελέτες, οι ηλικιωμένοι νιώθουν μειωμένο ή πιο σπάνια το αίσθημα της πείνας και εντονότερο κορεσμό μετά από ένα «σνακ», ή ακόμα και λίγο νερό, πριν το γεύμα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη βραδύτερη γαστρική κένωση και στη μακρόχρονη παραμονή θρεπτικών συστατικών στο γαστρεντερικό σωλήνα. Μια άλλη πιθανή αιτία μπορεί να είναι και η φθορά των μηχανισμών διατήρησης της γλυκόζης του αίματος σε φυσιολογικά επίπεδα και η αδυναμία του οργανισμού να ανταποκριθεί σε μεταβολές των τιμών της.

Μη φυσιολογική έκκριση ορμονών: Το γήρας επηρεάζει και την παραγωγή διάφορων γαστρεντερικών ορμονών που εμπλέκονται στο αίσθημα του κορεσμού. Αναλυτικότερα, σε ηλικιωμένα άτομα έχει βρεθεί υπερέκκριση γλυκαγόνης και λεπτίνης που προάγουν τον κορεσμό αλλά και μειωμένη έκκριση ορμονών που προάγουν την όρεξη, όπως η γρελίνη.

2. Μη- Παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί

Πέρα από τα παθοφυσιολογικά προβλήματα, σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση ανορεξίας μπορεί να έχουν ποικίλοι ψυχολογικοί, κοινωνικοί και ιατρικοί παράγοντες, όπως:

Απώλεια δοντιών: Συνηθίζεται η κατανάλωση μαλακών, εύληπτων τροφών ενώ μειώνεται η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών (αλλαγή της διατροφικής ποικιλίας).

Κατάθλιψη: Η οποία προκαλεί μείωση του βάρους σε ηλικίες άνω των 55 ετών, παρόλο που στους νεότερους έχει την αντίθετη επίδραση.

Κοινωνική αποξένωση:  Έχει παρατηρηθεί 30%  μικρότερη ενεργειακή πρόσληψη όταν τα γεύματα δεν καταναλώνονται με παρέα.

Λειτουργικές ανικανότητες και αναπηρίες: Η ύπαρξή τους εμποδίζει τα άτομα προχωρημένης ηλικίας να καταναλώνουν συχνά γεύματα.

Άλλοι παράγοντες: Άνοια, φτώχεια, ασθένειες, φαρμακευτική αγωγή, περιοριστικές θεραπευτικές δίαιτες, αδυναμία αυτοσυντήρησης κτλ.

Πώς αντιμετωπίζεται διατροφικά η Ανορεξία στην Τρίτη Ηλικία; 

Η πρόληψη και η θεραπεία της ανορεξίας στην τρίτη ηλικία μπορεί να επιτευχθεί μέσω πολλών παρεμβάσεων, συμπεριλαμβανομένης της διατροφής, της βελτίωσης των περιβαλλοντικών και φαρμακολογικών παραγόντων κινδύνου και της θεραπείας των υποκείμενων ασθενειών.

Η διατροφική αντιμετώπιση της ανορεξίας στην τρίτη ηλικία μπορεί να περιλαμβάνει:

  • Ενίσχυση της γεύσης των γευμάτων
  • Τρόφιμα εμπλουτισμένα με ενέργεια και πρωτεΐνη
  • Μεγάλη διατροφική ποικιλία
  • Βοήθεια κατά τα γεύματα από εκπαιδευμένο προσωπικό
  • Επιπλέον βραδινό γεύμα ή σνακ
  • Φάρμακα που διεγείρουν την όρεξη
  • Αντικαταθλιπτικά
  • Από του στόματος συμπληρώματα διατροφής
  • Άσκηση με συμπληρωματική χορήγηση γεύματος
  • Συμπληρωματική χορήγηση πολυακόρεστων λιπαρών και βιταμίνης Ε

Συμπερασματικά

H ανεύρεση των ατόμων σε κίνδυνο για ανεπιθύμητη απώλεια βάρους είναι απαραίτητη. Τα άτομα αυτά  τίθενται σε προτεραιότητα για παρέμβαση και παρακολούθηση από ιατρό και διαιτολόγο με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και της πρόγνωσης του προσδόκιμου ζωής. Ως εκ τούτου, η ευαισθητοποίησή σου, όπως και του  συνόλου της κοινωνίας, είναι σημαντική για τον άμεσο εντοπισμό του κινδύνου, πριν την εγκαθίδρυση του φαύλου κύκλου της ανορεξίας και της επακόλουθης μειωμένης φυσικής λειτουργικότητας!

Γράφει η Χριστίνα – Πωλίνα Λαμπρινού.

Βιβλιογραφία
  • Donini LM, Savina C, Piredda M, Cucinotta D, Fiorito A, Inelmen EM, Sergi G, Dominguez LJ, Barbagallo M, Cannella C. Senile anorexia in acute-ward and rehabilitations settings. J Nutr Health & Aging.2008 Oct;12(8):511-7.
  • Donini LM, Savina C,Cannella C,NUTRITIONAL INTERVENTIONS IN THE ANOREXIA OF AGING, The Journal of Nutrition, Health & Aging, Volume 14, Number 6, 2010.
  • Roberts S, Hayes N, The anorexia of aging, Physiology & Behavior 88 (2006) 257–266.
  • Di Francesco, V., Pellizzari, L., Corrà, L. and Fontana, G. The anorexia of aging: impact on health and quality of life. Geriatric Care. 2018; 4(2).
  • Landi F, Calvani R, Tosato M, Martone AM, Ortolani E, Savera G, Sisto A, Marzetti E. Anorexia of Aging: Risk Factors, Consequences, and Potential Treatments. 2016 Jan 27;8(2):69.