Κατά τη διάρκεια μιας εποχικής γρίπης, μιας ασθένειας ή ακόμη και μιας πανδημίας, δεν είναι λίγοι όσοι στρέφονται στη διατροφή και στην αναζήτηση συμπληρωμάτων βιταμινών για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού τους συστήματος. Ίσως, από τα παραδείγματα που έρχονται πρώτα στο μυαλό σου είναι η βιταμίνη C και οι σούπες. Πόσο αποτελεσματικά όμως είναι αυτά; Η αλήθεια είναι ότι το ανοσοποιητικό σου σύστημα είναι περίπλοκο και επηρεάζεται από την ιδανική ισορροπία πολλών παραγόντων, όχι μόνο από τη διατροφή.

Ωστόσο, μια ισορροπημένη διατροφή που αποτελείται από ποικιλία βιταμινών και ανόργανων συστατικών, σε συνδυασμό με έναν υγιεινό τρόπο ζωής που περιλαμβάνει επαρκή ύπνο, τακτική άσκηση και χαμηλά επίπεδα άγχους, θωρακίζει τον οργανισμό σου και μπορεί να σου προσφέρει προστασία από εποχικές ασθένειες, όπως η γρίπη, από ιώσεις, όπως η Covid- 19, αλλά και από χρόνιες παθήσεις, όπως η αρθρίτιδα, οι αλλεργίες αλλά και ο καρκίνος. Προκειμένου να γίνει αυτό πιο κατανοητό, ας ξεκινήσουμε γνωρίζοντας κάποιες βασικές πληροφορίες για το ανοσοποιητικό σύστημα.

Τι ορίζεται ως Ανοσοποιητικό Σύστημα;

Το ανοσοποιητικό σου σύστημα, αποτελεί ένα περίπλοκο δίκτυο πολλαπλών σταδίων που σε προστατεύει από ασθένειες και από επιβλαβή μικρόβια, με τα οποία έρχεσαι αντιμέτωπος σχεδόν σε καθημερινή βάση.

Είναι η άμυνα του οργανισμού σου που αναγνωρίζει τους ξένους εισβολείς όπως βακτήρια, ιούς και παράσιτα και αναλαμβάνει άμεση δράση.

Διακρίνεται σε δύο τύπους: το εγγενές ή έμφυτο και το επίκτητο ή προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα.

Εγγενές ή έμφυτο Ανοσοποιητικό Σύστημα (Εγγενής ή έμφυτη Ανοσία)

Πρόκειται για την άμυνα πρώτης γραμμής. Αποτελείται από προστατευτικούς φραγμούς που εμποδίζουν την είσοδο των παθογόνων μικροοργανισμών στο σώμα σου.  Η εγγενής ανοσία περιλαμβάνει:

• Το δέρμα, που εμποδίζει την πλειοψηφία των παθογόνων
• Τη βλέννα, η οποία παγιδεύει παθογόνους παράγοντες
• Το γαστρικό οξύ, που καταστρέφει τα παθογόνα
• Τα ένζυμα στον ιδρώτα και τα δάκρυά, τα οποία βοηθούν στη δημιουργία αντιβακτηριακών ενώσεων
• Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, που προσβάλλουν όλα τα ξένα κύτταρα που καταφέρνουν να εισέλθουν στο σώμα

Επίκτητο ή προσαρμοστικό Ανοσοποιητικό Σύστημα (Επίκτητη ή προσαρμοστική Ανοσία)

Η επίκτητη ανοσία είναι το σύστημα του οργανισμού που μαθαίνει να αναγνωρίζει έναν παθογόνο παράγοντα. Ρυθμίζεται από κύτταρα και όργανα στο σώμα σου όπως η σπλήνα, ο θύμος αδένας, ο μυελός των οστών και οι λεμφαδένες. Όταν μια ξένη ουσία εισέρχεται στο σώμα, αυτά τα κύτταρα και τα όργανα δημιουργούν αντισώματα και οδηγούν σε πολλαπλασιασμό των ανοσοκυττάρων (συμπεριλαμβανομένων διαφορετικών τύπων λευκών αιμοσφαιρίων) που είναι ειδικά για τη συγκεκριμένη ουσία, της επιτίθενται και την καταστρέφουν. Επίσης, ο τύπος αυτός του ανοσοποιητικού σου συστήματος διαθέτει ένα είδος μνήμης. Έτσι, αν η ίδια ξένη ουσία εισέλθει ξανά στο σώμα σου, τα αντισώματα και τα ανοσοκύτταρα θα είναι ακόμη πιο άμεσα και αποτελεσματικά στην καταπολέμησή της.

Ποιοι παράγοντες ενεργοποιούν το Ανοσοποιητικό σου Σύστημα;

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες ικανοί να προκαλέσουν ανοσοαπόκριση, πέρα από την είσοδο παθογόνων μικροοργανισμών στο σώμα. Οι πιο σημαντικοί είναι οι ακόλουθοι:

• Αντιγόνα

Είναι ουσίες που το σώμα χαρακτηρίζει ως ξένες και επιβλαβείς, γεγονός που ενεργοποιεί τη δραστηριότητα των κυττάρων του ανοσοποιητικού. Τα αλλεργιογόνα είναι ένας τύπος αντιγόνου και περιλαμβάνουν τη γύρη, τη σκόνη, τα συστατικά τροφίμων και τις τρίχες κατοικίδιων ζώων. Τα αντιγόνα μπορούν να προκαλέσουν υπερδραστική αντίδραση στην οποία απελευθερώνονται πάρα πολλά λευκά αιμοσφαίρια, ενώ η ευαισθησία σε αυτά ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό από άτομο σε άτομο.

• Φλεγμονή

Αποτελεί ένα φυσιολογικό βήμα στην εγγενή ανοσολογική απάντηση του σώματός σου. Όταν τα παθογόνα προσβάλλουν υγιή κύτταρα και ιστούς, ένας τύπος ανοσοκυττάρου, τα ιστιοκύτταρα, αντεπιτίθεται και απελευθερώνει πρωτεΐνες που ονομάζονται ισταμίνες, οι οποίες προκαλούν φλεγμονή. Οι ισταμίνες στέλνουν επίσης σήματα για την απελευθέρωση ακόμη περισσότερων λευκών αιμοσφαιρίων για την καταπολέμηση των παθογόνων.

• Αυτοάνοσες διαταραχές

Τα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως ο λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ο διαβήτης τύπου 1, είναι εν μέρει κληρονομικά και προκαλούν υπερευαισθησία κατά την οποία τα ανοσοκύτταρα προσβάλλουν και καταστρέφουν υγιή κύτταρα του οργανισμού.

• Διαταραχές ανοσοεπάρκειας

Οι διαταραχές αυτές μπορεί να είναι γενετικές ή επίκτητες και  δύναται να καταστείλουν μερικώς ή πλήρως το ανοσοποιητικό. Οι επίκτητες μορφές είναι πιο συχνές και περιλαμβάνουν το AIDS και κάποιες μορφές καρκίνου, όπως η λευχαιμία και το πολλαπλό μυέλωμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η άμυνα του σώματος μειώνεται τόσο με αποτέλεσμα ο οργανισμός να γίνεται πολύ ευαίσθητος σε ασθένειες από εισβολή παθογόνων ή αντιγόνων.

Ποιοι παράγοντες αποδυναμώνουν το Ανοσοποιητικό Σύστημα;

• Ηλικία

Καθώς μεγαλώνεις, τα εσωτερικά σου όργανα, συμπεριλαμβανομένων αυτών που απαρτίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα, μπορεί να γίνουν λιγότερο αποτελεσματικά. Επιπλέον, η γήρανση συνδέεται μερικές φορές με ανεπάρκειες μικροθρεπτικών συστατικών, οι οποίες μπορεί να επιδεινώσουν τη φθίνουσα ανοσολογική λειτουργία.

• Περιβαλλοντικές τοξίνες

Ουσίες όπως το αλκοόλ, ο καπνός και άλλα σωματίδια που συμβάλλουν στην ατμοσφαιρική ρύπανση μπορούν να επηρεάσουν ή να καταστείλουν τη δραστηριότητα των ανοσοκυττάρων.

• Υπερβάλλον βάρος

Από μελέτες έχει φανεί ότι η παχυσαρκία σχετίζεται με χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο λιπώδης ιστός παράγει λιποκυτταροκίνες που μπορούν να προωθήσουν φλεγμονώδεις διεργασίες. Επιπλέον, υπάρχουν δεδομένα που υποστηρίζουν ότι η παχυσαρκία αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για τον ιό της γρίπης, πιθανώς λόγω της διαταραγμένης λειτουργίας των Τ-κυττάρων, ενός τύπου λευκών αιμοσφαιρίων. Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση για την επαλήθευση αυτής της σχέσης.

• Κακή διατροφή

Μια διατροφή που είναι ανεπαρκής σε ενέργεια ή/ και θρεπτικά συστατικά μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή και τη δραστηριότητα των κυττάρων του ανοσοποιητικού και των αντισωμάτων.

• Χρόνιες ασθένειες

Οι διαταραχές ανοσοανεπάρκειας και τα αυτοάνοσα μπορούν να επιφέρουν την απενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος μέσω της καταστροφής των ανοσοκυττάρων.

• Χρόνιο στρες

Το άγχος απελευθερώνει ορμόνες, όπως η κορτιζόλη, που καταστέλλουν τη φλεγμονή και τη δράση των λευκών αιμοσφαιρίων.

• Έλλειψη ύπνου

Ο ύπνος είναι μια περίοδος αποκατάστασης για το σώμα σου, κατά την οποία απελευθερώνεται ένας τύπος κυτοκίνης που καταπολεμά τη μόλυνση. Ο ανεπαρκής ύπνος μειώνει την ποσότητα αυτών των κυτοκινών και άλλων ανοσοκυττάρων περιορίζοντας την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού σου συστήματος.

Μπορεί η Διατροφή να ενισχύσει το Ανοσοποιητικό Σύστημα;

Όπως είδαμε, μια διατροφή φτωχή σε θρεπτικά συστατικά ή/και ανεπαρκής σε ενέργεια, μπορεί να επιδράσει αρνητικά στη λειτουργία της άμυνας του οργανισμού σου. Ισχύει και το αντίθετο;

Η κατανάλωση αρκετών θρεπτικών συστατικών ως μέρος μιας ποικίλης διατροφής απαιτείται για την υγεία και τη λειτουργία όλων των κυττάρων, συμπεριλαμβανομένων των κυττάρων του ανοσοποιητικού.

Ορισμένα διατροφικά πρότυπα μπορεί να προετοιμάσουν καλύτερα το σώμα σου για να αντιμετωπίσει παθογόνα και ασθένειες. Ωστόσο, μεμονωμένα τρόφιμα δε μπορούν να προσφέρουν περαιτέρω προστασία.

Θρεπτικά συστατικά απαραίτητα για την ομαλή Ανοσοποιητική λειτουργία

Κάθε στάδιο της ανοσολογικής απόκρισης του σώματός σου βασίζεται στην παρουσία πολλών θρεπτικών συστατικών. Παραδείγματα θρεπτικών συστατικών που έχουν αναγνωριστεί ως κρίσιμα για την ανάπτυξη και τη λειτουργία των ανοσοκυττάρων βρίσκονται σε ποικιλία φυτικών και ζωικών τροφών και περιλαμβάνουν τα εξής:

Πρωτεΐνη

Αποτελεί κύριο στοιχείο του αμυντικού σου συστήματος. Οι πρωτεΐνες είναι απαραίτητες για τη σύνθεση του DNA και RNA και την κυτταρική διαίρεση. Επιπλέον, πολλά μόρια που συμμετέχουν στην ανοσολογική απόκριση, όπως οι κυτοκίνες, οι ισταμίνες και τα ίδια τα αντισώματα, είναι πρωτεΐνες. Μην ξεχνάς λοιπόν να περιλαμβάνεις πρωτεϊνούχα τρόφιμα στα γεύματά σου, όπως:

• θαλασσινά,
• άπαχο κρέας
• πουλερικά
• αυγά
• όσπρια
• προϊόντα σόγιας
• ανάλατους ξηρούς καρπούς και σπόρους.

Βιταμίνη Α

Γνωστή και ως ρετινόλη, βοηθά στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος και σου παρέχει προστασία από μολύνσεις, διατηρώντας το δέρμα και τους ιστούς στο στόμα, το στομάχι, το έντερο και το αναπνευστικό σύστημα υγιή. Συμπεριέλαβε τη βιταμίνη Α στη διατροφή σου με τροφές, όπως:

• γλυκοπατάτες
• καρότα
• λάχανο
• σπανάκι
• κόκκινες πιπεριές
• βερίκοκα
• αυγά

Μπορείς ακόμη να αξιοποιήσεις τρόφιμα εμπλουτισμένα με βιταμίνη Α. Μερικά παραδείγματα είναι το γάλα και τα δημητριακά.

Βιταμίνη C

Η συγκεκριμένη βιταμίνη σε προστατεύει από λοιμώξεις διεγείροντας τον σχηματισμό αντισωμάτων και τη δραστηριότητα των ανοσοκυττάρων. Παράλληλα, είναι απαραίτητη για τη σύνθεση του κολλαγόνου και τη διατήρηση της ακεραιότητας της επιφάνειας των ιστών του σώματος. Τρόφιμα με βιταμίνη C πρέπει να περιλαμβάνονται στην καθημερινή σου δίαιτα, και αυτά μπορεί να είναι:

• εσπεριδοειδή, όπως πορτοκάλια, γκρέιπφρουτ και μανταρίνια
• κόκκινη πιπεριά
• παπάγια
• φράουλες
• χυμός ντομάτας

Επίσης, στο εμπόριο υπάρχουν τρόφιμα εμπλουτισμένα και με βιταμίνη C, όπως ορισμένα δημητριακά.

Βιταμίνη D

Η βιταμίνη D φαίνεται να έχει σημαντικές ανοσορυθμιστικές ιδιότητες. Βοηθά στην άμυνα του οργανισμού σου ενισχύοντας την ακεραιότητα της επιφάνειας των ιστών και των οργάνων σου και τη σύνθεση αντιμικροβιακών πεπτιδίων στα μακροφάγα (ένα είδος ανοσοκυττάρων). Επιπλέον, σε προστατεύει από τα παθογόνα μικρόβια, προάγοντας την παραγωγή μακροφάγων που είναι υπεύθυνα για τη βακτηριακή θανάτωση. Τη βιταμίνη D θα τη βρεις σε σχετικά λίγες τροφές, όπως:

• τα λιπαρά ψάρια
• το αυγό
• το συκώτι
• το βούτυρο

Η βασικότερη πηγή για τη συγκεκριμένη βιταμίνη είναι η ενδογενής σύνθεσή της στο δέρμα, κατά την έκθεση στον ήλιο.

Βιταμίνη Ε

Πρόκειται για μια βιταμίνη που λειτουργεί ως αντιοξειδωτικό, εξουδετερώνει δηλαδή τις ελεύθερες ρίζες. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού σου και να σε προστατεύσει από λοιμώξεις. Για να περιλάβεις τη βιταμίνη Ε στη διατροφή σου μπορείς να καταναλώνεις:

• εμπλουτισμένα δημητριακά
• ηλιόσπορους
• αμύγδαλα
• φυτικά έλαια (όπως το ηλιέλαιο ή το ελαιόλαδο)
• φουντούκια
• φυστικοβούτυρο
• σπανάκι

Ψευδάργυρος

Αυτό το ιχνοστοιχείο βοηθά το ανοσοποιητικό σύστημα να λειτουργεί σωστά, καθώς είναι σημαντικό για τη διατήρηση του αριθμού των Τ- και Β- λεμφοκυττάρων (είδη ανοσοκυττάρων), ενώ η ανεπάρκειά του δημιουργεί σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην εγγενή όσο και την επίκτητη ανοσία. Επιπρόσθετα, ο ψευδάργυρος μπορεί να βοηθήσει στην επούλωση των πληγών. Βρίσκεται σε τρόφιμα όπως:

• άπαχο κρέας
• πουλερικά
• θαλασσινά
• γαλακτοκομικά
• προϊόντα ολικής αλέσεως
• φασόλια
• καρύδια

Σελήνιο

Το συγκεκριμένο ιχνοστοιχείο έχει αντιοξειδωτική δράση, συμβάλλει δηλαδή στην εξουδετέρωση των ελεύθερων ριζών, προστατεύοντας το DNA και ενισχύει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Για να συμπεριλάβεις το σελήνιο στο διαιτολόγιό σου μπορείς να καταναλώσεις τροφές όπως:

• καρύδια Βραζιλίας
• φρούτα και λαχανικά
• δημητριακά
• ψάρια
• οστρακοειδή
• εντόσθια
• κρέας
• αυγό

Σίδηρος

Όπως μάλλον γνωρίζεις ήδη,  ο σίδηρος διαδραματίζει βασικό ρόλο στην ομαλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Είναι απαραίτητος για τη φυσιολογική δομή, σύσταση και λειτουργία του θύμου αδένα  και κατ’ επέκταση για την παραγωγή των Τ- λεμφοκυττάτων. Τρόφιμα πλούσια σε σίδηρο για να τα εντάξεις στη δίαιτά σου είναι:

• το συκώτι
• το κρέας
• τα πουλερικά
• τα ψάρια
• τα μύδια
• τα στρείδια
• το χταπόδι
• τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά
• τα όσπρια
• τα αποξηραμένα φρούτα
• οι ξηροί καρποί
• τα εμπλουτισμένα δημητριακά ολικής άλεσης

Φυτικές ίνες

Οι φυτικές ίνες που δρουν ως πρεβιοτικά φαίνεται να έχουν σημαντικό ρόλο στην διατήρηση της υγείας της μικροχλωρίδας του εντέρου και έτσι να συμβάλλουν στην υγιή απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος. Πηγές φυτικών ινών είναι:

• τα δημητριακά ολικής άλεσης
• τα όσπρια
• τα φρούτα
• τα λαχανικά

Πρεβιοτικά και Προβιοτικά

Με τον όρο μικροβίωμα περιγράφεται το σύνολο των τρισεκατομμυρίων μικροοργανισμών που ζουν στο σώμα σου και κυρίως στο έντερο. Όλο και περισσότερες μελέτες αναδεικνύουν τον σημαντικό ρόλο του εντερικού μικροβιώματος στη φυσική άμυνα του οργανισμού, καθώς προστατεύει το έντερο από τον αποικισμό παθογόνων μικροβίων.  Φιλικά προς το εντερικό μικροβίωμα βακτήρια βρίσκονται και στις τροφές. Αυτά ονομάζονται προβιοτικά και μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση του γαστρεντερικού φραγμού. Επιπλέον, μερικά από τα προϊόντα του μεταβολισμού τόσο των ενδογενών βακτηρίων όσο και των προβιοτικών βακτηρίων, συμπεριλαμβανομένων του γαλακτικού οξέος και των αντιμικροβιακών πρωτεϊνών, μπορούν άμεσα να αναστείλουν την ανάπτυξη παθογόνων παραγόντων. Μερικές τροφές πλούσιες σε προβιοτικά είναι:

• το κεφίρ
• το γιαούρτι
• τα λαχανικά τουρσί
• to tempeh
• το μίσο

Από την άλλη πρεβιοτικά ονομάζονται τα συστατικά των τροφών που χρησιμοποιούνται ως «τροφή» για να διεγείρουν την ανάπτυξη και δραστηριότητα του εντερικού μικροβιώματος. Τα τρόφιμα με πρεβιοτικά περιέχουν φυτικές ίνες και ολιγοσακχαρίτες. Εδώ ανήκουν τα περισσότερα φρούτα και λαχανικά, όπως:

• σκόρδο
• κρεμμύδι
• αγκινάρα
• πράσα
• σπαράγγια
• μπανάνες

Υδατάνθρακες

Αν είσαι αθλητής που κάνεις έντονη αερόβια άσκηση τότε βιώνεις μεγάλες αυξήσεις των κυκλοφορούντων ορμονών του στρες όπως η κορτιζόλη, και, επομένως, μια μεγαλύτερη διαταραχή δεικτών του ανοσοποιητικού. Σε αυτή την περίπτωση συστήνεται να καταναλώνεις 30-60 g υδατανθράκων κατά τη διάρκεια παρατεταμένης εντατικής άσκησης, ώστε να περιοριστεί αυτή η η έντονη αύξηση στις ορμόνες του στρες, αλλά και η υποβάθμιση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού σου. Υδατάνθρακες θα βρεις:

• στα δημητριακά και τα προϊόντα τους (π.χ. ρύζι, ψωμί κ.α.)
• τα αμυλούχα λαχανικά (π.χ. πατάτα, καλαμπόκι κ.α.)
• το γάλα και το γιαούρτι
• τα όσπρια
• τα λαχανικά και τα φρούτα

Συμπληρώματα Διατροφής και Ανοσοαπόκριση

Πληθώρα προϊόντων στα ράφια των φαρμακείων και των καταστημάτων με είδη διατροφής προωθούνται με τον ισχυρισμό ότι υποστηρίζουν την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού σου συστήματος. Ωστόσο, μια ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει ποικιλία τροφίμων από όλες τις ομάδες μπορεί να καλύψει τις ανάγκες σου σε θρεπτικά συστατικά, συμβάλλοντας στην καλή αμυντική λειτουργία του οργανισμού σου.

Η συμπληρωματική χορήγηση θρεπτικών συστατικών κρίνεται βοηθητική σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, στις οποίες υπάρχουν είτε αυξημένες ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά είτε αδυναμία επαρκούς κατανάλωσης τροφής.

Σύμφωνα λοιπόν με μελέτες, η λήψη συμπληρωμάτων βιταμινών και μετάλλων είναι ευεργετική σε:

• έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες
• βρέφη και νήπια
• σοβαρά ασθενείς
• και ηλικιωμένους

Επομένως, σε κάθε περίπτωση καλό θα είναι πριν προβείς σε κάποια αγορά ενός συμπληρώματος να συμβουλευτείς τον ιατρό και τον διαιτολόγο σου.

Τι να κρατήσεις για ένα ισχυρό Ανοσοποιητικό Σύστημα

Πέρα από τα μεμονωμένα θρεπτικά συστατικά και βάσει όσων έχουμε δει έως αυτό το σημείο, ιδιαίτερη σημασία έχει ο υγιεινός τρόπος ζωής στο σύνολό του, ώστε να διατηρηθεί η βέλτιστη λειτουργία του ανοσοποιητικού σου συστήματος. Επομένως οι στόχοι που πρέπει να θέσεις είναι οι εξής:

• Απόφυγε το κάπνισμα
• Κατανάλωσε μία διατροφή πλούσια σε φρούτα λαχανικά και προϊόντα ολικής άλεσης και απόφυγε τα κορεσμένα λιπαρά
• Γυμνάσου τακτικά
• Διατήρησε ένα υγιές σωματικό βάρος
• Έλεγξε την αρτηριακή σου πίεση
• Κατανάλωσε αλκοόλ με μέτρο
• Κοιμήσου όσο χρειάζεσαι (7-9 ώρες/ ημέρα)
• Τήρησε τους κανόνες υγιεινής (όπως τακτικό πλύσιμο των χεριών, καλό μαγείρεμα τροφών)
• Μην παραλείπεις το ετήσιο check-up σου

Εφαρμόζοντας βήμα βήμα τους στόχους σου θα καταφέρεις να διασφαλίσεις τη βέλτιστη λειτουργία του οργανισμού σου και να προστατεύσεις το σώμα σου από κάθε εξωτερική επίθεση!

Γράφουν η Χριστίνα – Πωλίνα Λαμπρινού και η Μαρία – Χρυσή Ανδριώτη.

Βιβλιογραφία

• Thomas LV, Ockhuizen T, Suzuki K. Exploring the influence of the gut microbiota and probiotics on health: a symposium report, British Journal of Nutrition (2014), 112(S1), S1–S18
• Gleeson M, Nieman DC, Pedersen BK. Exercise, nutrition and immune function, Journal of Sports Sciences, 22:1, 115-125
• Schley PD, Field CJ. The immune-enhancing effects of dietary fibres and prebiotics, British Journal of Nutrition (2002), 87, Suppl. 2, S221–S230
• Bistrian BR. Practical Recommendations for Immune-Enhancing Diets, J. Nutr. 134: 2868S–2872S, 2004.
• Childs CE, Calder PC, Miles EA. Diet and Immune Function. Nutrients. 2019 Aug 16;11(8).
• Green WD, Beck MA. Obesity impairs the adaptive immune response to influenza virus. Annals of the American Thoracic Society. 2017 Nov;14(Supplement 5):S406-9.
• Molendijk I, van der Marel S, Maljaars PW. Towards a Food Pharmacy: Immunologic Modulation through Diet. Nutrients. 2019 Jun;11(6):1239.
• Caballero S, Pamer EG. Microbiota-mediated inflammation and antimicrobial defense in the intestine. Annual review of immunology. 2015 Mar 21;33:227-56.
• Li XV, Leonardi I, Iliev ID. Gut mycobiota in immunity and inflammatory disease. Immunity. 2019 Jun 18;50(6):1365-79.
• Chandra RK. Nutrition and the immune system: an introduction. The American journal of clinical nutrition. 1997 Aug 1;66(2):460S-3S.
• Calder, P., Nutrition, immunity and COVID-19. BMJ Nutrition, Prevention & Health.2020 3(1), 74-92.